Nhà nước sẽ đóng vai trò “khách hàng chiến lược”, giao hoặc đặt hàng cho các trường đại học, viện nghiên cứu uy tín và có năng lực mạnh chủ trì các chương trình nghiên cứu quy mô lớn, đa ngành, mang tầm chiến lược quốc gia.

Đề xuất được PGS.TS Đỗ Phú Trần Tình – Viện trưởng Viện Phát triển chính sách, ĐHQG TP.HCM nêu tại Hội thảo khoa học quốc gia với chủ đề “Hiện đại hóa, nâng tầm giáo dục đại học Việt Nam, tạo đột phá phát triển nhân lực trình độ cao và nhân tài, dẫn dắt nghiên cứu, đổi mới sáng tạo”, tổ chức sáng 24/10.

Hội thảo do Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Đảng ủy Bộ Giáo dục và Đào tạo, ĐHQG TP.HCM phối hợp tổ chức nhằm quán triệt, hướng dẫn thực hiện Nghị quyết số 71 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo, nhất là các nội dung liên quan đến giáo dục đại học; nâng cao nhận thức, đưa ra đề xuất, kiến nghị cụ thể hóa các đột phá để hiện đại, nâng tầm giáo dục đại học Việt Nam.

Ông Nguyễn Trọng Nghĩa – Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương – phát biểu tại hội thảo.

Hội thảo có ông Nguyễn Trọng Nghĩa – Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương – dự và phát biểu chỉ đạo.

Vướng cơ chế pháp lý để đặt hàng nhiệm vụ khoa học

Theo PGS.TS Đỗ Phú Trần Tình – Viện trưởng viện phát triển chính sách, ĐHQG TP.HCM, hiện nay ĐHQG thiếu cơ chế pháp lý rõ ràng để đặt hàng trực tiếp các nhiệm vụ khoa học, công nghệ chiến lược giữa TP.HCM và ĐHQG TP.HCM cũng như cơ chế dùng chung đội ngũ chuyên gia do thành phố thu hút.

PGS.TS Đỗ Phú Trần Tình – Viện trưởng Viện Phát triển chính sách, ĐHQG TP.HCM – chia sẻ tại hội thảo.

Thực tế hiện nay cho thấy, mặc dù chủ trương về cơ chế đặt hàng nhiệm vụ khoa học, công nghệ chiến lược đã được đề cập từ năm 2023 trong Chương trình hợp tác giữa UBND TP.HCM và ĐHQG TP.HCM giai đoạn 2022-2025 và một số hội nghị giữa hai bên, nhưng Thành phố vẫn chưa ban hành văn bản quy phạm pháp luật cụ thể nào như Quyết định, Quy chế hoặc văn bản hướng dẫn để thực hiện việc đặt hàng trực tiếp này.

Luật Khoa học công nghệ và Đổi mới sáng tạo năm 2025 quy định nhiệm vụ khoa học, công nghệ sử dụng ngân sách Nhà nước cần được triển khai theo các hình thức như giao trực tiếp, đặt hàng hoặc đấu thầu, nhưng luật này chưa hướng dẫn chi tiết cụ thể cho trường hợp đặt hàng giữa chính quyền địa phương với đơn vị sự nghiệp trung ương như ĐHQG TP.HCM.

Đồng thời, Nghị định số 32/2019 của Chính phủ quy định về việc giao nhiệm vụ, đặt hàng hoặc đấu thầu cung cấp sản phẩm dịch vụ công sử dụng ngân sách nhà nước, việc đặt hàng phải dựa trên danh mục cụ thể được UBND cấp tỉnh ban hành. Tuy nhiên, hiện nay UBND TP.HCM vẫn chưa ban hành danh mục riêng nào về nhiệm vụ khoa học công nghệ chiến lược đặt hàng cho ĐHQG .

Cũng theo PGS.TS Đỗ Phú Trần Tình, một trong những rào cản lớn trong việc triển khai cơ chế đặt hàng nhiệm vụ khoa học, công nghệ chiến lược giữa TP.HCM và ĐHQG TP.HCM xuất phát từ vị trí pháp lý và quản lý hành chính của ĐHQG TP.HCM. Theo Nghị định số 201/2025 của Chính phủ quy định về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của ĐHQG, thì ĐHQG TP.HCM là cơ sở giáo dục đại học trực thuộc Chính phủ, chịu sự quản lý trực tiếp từ Thủ tướng Chính phủ, không nằm trong hệ thống quản lý hành chính của UBND TP.HCM.

Do đó, UBND Thành phố không thể dùng quyết định hành chính mang tính bắt buộc đối với ĐHQG TP.HCM trong việc thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu khoa học. Thay vào đó, việc hợp tác phải dựa trên tinh thần đồng thuận, cùng với cơ chế phối hợp rõ ràng được sự chấp thuận từ Chính phủ hoặc các Bộ, ngành liên quan.

Hiện tại, hệ thống pháp luật cũng chưa có quy định cụ thể nào về việc một địa phương trực tiếp đặt hàng nhiệm vụ khoa học, công nghệ chiến lược với ĐHQG trực thuộc trung ương. Căn cứ Điều 17 Nghị định số 32/2019, mặc dù UBND cấp tỉnh có thể quyết định đặt hàng dịch vụ công sử dụng ngân sách nhà nước, nhưng việc đặt hàng này thường áp dụng đối với các đơn vị trực thuộc hoặc nằm trong phạm vi quản lý hành chính của địa phương.

Việc đặt hàng một đơn vị trung ương như ĐHQG TP.HCM sẽ đặt ra vấn đề pháp lý mới, cần phải làm rõ về thẩm quyền, quy trình phê duyệt, và đặc biệt là vai trò của Hội đồng nhân dân TP.HCM.

Theo khoản 2 Điều 39 Luật Ngân sách Nhà nước năm 2025, mọi khoản chi ngân sách địa phương cho các chương trình lớn, dài hạn đều phải được Hội đồng nhân dân cấp tỉnh thông qua dưới hình thức một nghị quyết cụ thể.

Tuy nhiên, Viện trưởng Viện Phát triển chính sách, ĐHQG TP.HCM cho biết quy trình xây dựng và phê duyệt đề án hợp tác chiến lược giữa Thành phố với một trường đại học trực thuộc trung ương như ĐHQG HCM hiện nay chưa có tiền lệ cụ thể, dễ dẫn đến sự lúng túng về thẩm quyền và quy trình phê duyệt.

Thí điểm trao quyền đặt hàng cho các đại học trọng điểm

Để khắc phục những hạn chế, bất cập, đồng thời hiện thực hóa mục tiêu của Nghị quyết số 57 về phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, PGS.TS Đỗ Phú Trần Tình đề xuất cần thiết lập cơ chế “đặt hàng nghiên cứu khoa học chiến lược”.

Hội thảo “Hiện đại hóa, nâng tầm giáo dục đại học Việt Nam, tạo đột phá phát triển nhân lực trình độ cao và nhân tài, dẫn dắt nghiên cứu, đổi mới sáng tạo”, tổ chức sáng 24/10.

Theo đó, Nhà nước sẽ đóng vai trò “khách hàng chiến lược”, giao hoặc đặt hàng cho các trường đại học, viện nghiên cứu uy tín và có năng lực mạnh chủ trì hoặc đồng chủ trì các chương trình nghiên cứu quy mô lớn, đa ngành, mang tầm chiến lược quốc gia.

“Cơ chế này khác với phân bổ kinh phí truyền thống, vì tập trung đầu tư cho những nhiệm vụ nghiên cứu chiến lược, gắn với mục tiêu phát triển quốc gia, đảm bảo sản phẩm đầu ra cụ thể, khả năng ứng dụng cao và tác động lâu dài đến kinh tế xã hội, từ đó nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực và thúc đẩy phát triển khoa học, công nghệ một cách đồng bộ và bền vững”, PGS.TS Đỗ Phú Trần Tình chia sẻ.

Để triển khai cơ chế đặt hàng nghiên cứu chiến lược hiệu quả, cần ban hành văn bản dưới luật quy định rõ phương thức đặt hàng, giao nhiệm vụ và quản lý các chương trình nghiên cứu chiến lược. Trước mắt, nên thí điểm trao quyền đặt hàng cho các đại học trọng điểm, nhằm phát huy vai trò “đầu tàu” của các ĐHQG và tạo hiệu ứng lan tỏa trong toàn hệ thống giáo dục đại học và nghiên cứu của Việt Nam.

Đồng thời, TP.HCM cần hỗ trợ kinh phí, cấp học bổng hoặc đặt hàng đào tạo, đặc biệt là đào tạo sau đại học các ngành học gắn với chiến lược phát triển mới của thành phố với các cơ sở đào tạo có uy tín trên địa bàn TP.HCM để đáp ứng yêu cầu nguồn nhân lực chất lượng cao trong bối cảnh phát triển mới.

Ngoài ra, thành phố cần tiếp tục triển Nghị quyết số 27/2023 của HĐND TP.HCM về mức thu nhập chuyên gia, nhà khoa học, người có tài năng đặc biệt đối với lĩnh vực TP.HCM có nhu cầu thu hút theo hướng dùng chung với các cơ sở đại học uy tín, có môi trường làm việc phù hợp với các chuyên gia để thu hút và giữ chân được các chuyên gia giỏi góp phần thực hiện các chỉ tiêu của Nghị quyết 57 mà thành phố đang phấn đấu đạt được.

Võ Liên
(Tạp chí Khoa học phổ thông)